Voorbij de vierde wand | Ondersteuning van amateurkunst in Friesland

Hoe ondersteunt Keunstwurk amateurkunst in Friesland op een vernieuwende manier? Dat vroegen wij ons af. Lees hier meer over dit onderzoek.

Wat gebeurt er als de dialoog tussen de maker en de ondersteuner écht gevoerd wordt? Wanneer je voorbij de vierde wand durft te kijken en écht luistert naar de reactie van de ander. En wat als ondersteuning niet begint bij informatie of regelingen, maar bij de mensen die iets willen creëren?

Met Voorbij de Vierde Wand onderzocht Keunstwurk welke rol wij daarin kunnen spelen. Het onderzoek, onderdeel van het Nationaal Akkoord Amateurkunst, vond plaats in vier gemeenten: Leeuwarden, Smallingerland, Ooststellingwerf en Waadhoeke.

Betrokken vanuit de organisatie:

Projectleider: Nick Veenstra
Monitoring: Anoek Houben
Communicatie: Mirjam Ros

Drie manieren van werken

Om te ontdekken wat goed werkt in verschillende contexten, probeerden we drie aanpakken uit:

De Ontwerpmethode – toegepast in Leeuwarden
Vijf jonge makers onderzochten de vereniging van de toekomst. Ze dachten na over de vraag: hoe ziet de vereniging van de toekomst eruit, vooral voor jongeren?
Vanuit dat denkproces ontstonden projecten die nieuwe vormen van ontmoeting en samenwerking onderzochten, zoals creatieve maakplekken, artistieke ontmoetingen tussen generaties en digitale communities. Experimenteren bleek de motor voor vernieuwing. Als makers hun eigen koers mochten varen, kwam er energie los.

De Mienskipsmethode – toegepast in Smallingerland
Hier begonnen we met een open oproep aan lokale makers: Think BIG, think SMALLingerland; wat zou jij willen doen om de amateurkunst in je gemeente sterker te maken?
Vijf plannen werden gehonoreerd; van een creatieve ontmoetingsplek voor jongeren tot inclusieve kunstprojecten rond neurodiversiteit en laagdrempelige workshops voor scholen.
De gemeente en Keunstwurk ondersteunden de makers met coaching en een klein uitvoeringsbudget. De oproep gaf vertrouwen aan mensen die anders misschien niet in beeld waren en bracht nieuwe energie in het lokale veld.

De 25-uursmethode – toegepast in Ooststellingwerf en Waadhoeke
Verenigingen en instellingen kregen 25 uur begeleiding van een professional om hun ontwikkelvraag te onderzoeken.

In Ooststellingwerf ging dat over het betrekken van jongeren bij muziekverenigingen en het versterken van bestuur en ledenbinding. Wat hielp? Timing en vertrouwen: iemand naast je hebben die meedenkt, geeft ruimte om weer vooruit te kijken.

In de Waadhoeke draaide het om het opnieuw verbinden van musea en dorpsbewoners. Het Yeb Hettinga Museum verkende hoe een artist in residence* bewoners kan betrekken, het Keatsmuseum kreeg advies over publieksbeleving, en muziekvereniging Advendo werkte aan grotere projecten. In een gemeente met veel wisselingen in cultuurondersteuning bleek continuïteit de sleutel tot groei.

* Een artist in residence betekent dat een kunstenaar tijdelijk ergens “komt wonen en werken” (vaak in een museum, theater of culturele plek) om daar met de omgeving, bewoners of bezoekers samen te werken. Het idee is dat de kunstenaar niet alleen kunst maakt, maar ook mensen betrekt, ideeën laat ontstaan en de plek een beetje anders laat voelen.

Bekijk de video en ontmoet de deelnemers

Wat we leerden

Hoewel de aanpak per gemeente verschilde, liepen we steeds tegen dezelfde thema’s aan. De projecten brachten veel inzicht in wat werkt (en wat juist niet) als je amateurkunst écht ruimte wilt geven:

Persoonlijk contact is bepalend. Makers groeien als er iemand meedenkt, bevraagt en meeloopt die bij hun vraag past. Een nieuwsgierige open houding is daarin onmisbaar, misschien gaat dat zelfs vóór op de expertise van de ondersteuner. Vertrouwen doet groeien, daarvoor is herkenbaar en betrouwbaar contact een belangrijke voorwaarde.

Eigenaarschap werkt beter dan ‘iets moeten’. De meest succesvolle projecten ontstonden vanuit intrinsieke motivatie. Iets bedenken voor een ander, bijvoorbeeld omdat het ‘goed is voor de jeugd’, werkt vertragend of helemaal niet. Het loont echt de moeite om uit te vinden wat de doelgroep zélf wil, deze stap wordt regelmatig overgeslagen waardoor plannen mislukken.

Maatwerk vraagt tijd. Een vereniging heeft iets anders nodig dan een startende individuele maker. Neem die tijd dan ook, vooral in het begin, want alles werkt beter als er een basis ligt van vertrouwen (en andersom). Onderschat de wijsheid niet die er in de maker ligt, hoewel het culturele beleid eens in de vier jaar wijzigt, de maker was er en blijft, en draagt de ervaring met zich mee. Als ondersteuner weet je het niet perse beter, je bent vriendelijk, ondersteunend en aanwezig.

Samen leren helpt. Deelnemers voelden zich gesteund door ontmoetingen waarin ze ervaringen konden delen en elkaar konden helpen. Een onafhankelijke partij – zoals Keunstwurk – kan dit proces versterken door overzicht te houden, makers met elkaar te verbinden en regionale initiatieven slim te clusteren. Zo ontstaan natuurlijke leernetwerken waarin mensen elkaar verder brengen en wordt de culturele infrastructuur versterkt.

Duidelijkheid geeft ruimte. Goede afspraken over tijd, geld en verwachtingen maken samenwerking soepel en ontspannen. Waar verwarring ontstaat, stokt de energie; mensen haken af of wachten af. Neem die signalen serieus, vertraag en ga het gesprek opnieuw aan. Heldere kaders zorgen juist dat iedereen zich verantwoordelijk voelt en durft te bewegen. Als die duidelijkheid ontbreekt, sluipen er misverstanden in, neemt de vaart af en verdwijnt het gevoel van eigenaarschap.

De rode draad: jongeren, gemeenschap en netwerk

Drie thema’s liepen als een rode draad door alle projecten:

Jongeren – Hoe bereik je ze, en hoe geef je ze de ruimte om zélf te maken?
We ontdekten dat jongeren pas echt aanhaken als ze invloed hebben op de vorm en inhoud, en als de begeleiding dichtbij hun leefwereld blijft.

Gemeenschap – Hoe blijft kunst geworteld in de omgeving?
Wanneer projecten vertrekken vanuit lokale verhalen en ontmoetingen, groeit betrokkenheid vanzelf. Kunst wordt dan geen activiteit naast het leven, maar onderdeel van de gemeenschap.

Netwerk – Samenwerking tussen makers, verenigingen en gemeenten levert blijvende verandering op.

Wat dit betekent voor Friesland

De ervaringen uit Voorbij de Vierde Wand laten zien dat ondersteuning van amateurkunst niet één vorm hoeft te hebben. Het werkt het beste wanneer begeleiding aansluit bij de mens achter het plan én bij de gemeente waarin het plaatsvindt.

Voor Keunstwurk betekent dat: nieuwsgierig en open blijven luisteren, verbinden, experimenteren en samenwerken met makers die (het anders) durven doen. Wij willen en zullen moeten meebewegen met de veranderende culturele wereld. Want de beste ondersteuning begint niet op ons kantoor, maar vernieuwing begint juist in de praktijk; daar waar mensen iets maken wat ertoe doet.

Luister nu de Keunstcast | nieuw!

Podcast

Speciaal voor deze pilot ontwikkelde Keunstwurk een spiksplinternieuw communicatietmiddel: de Keunstcast, te vinden op Spotify. Een podcastserie waarin we de inzichten uit Voorbij de Vierde Wand verder verkennen. In elke aflevering hoor je makers, begeleiders en onderzoekers over hoe vernieuwing in de praktijk klinkt: soms zoekend, soms ontroerend, altijd echt.

Aflevering 1 – Een goed idee! En dan?
In gesprek met Anne Brouwer en Arno Janssen. Anne maakte deel uit van het ontwerpteam in Leeuwarden, Arno ondersteunde een project in Ooststellingwerf. Twee verschillende makers met volop inspirerende ideeën om over door te praten.

Aflevering 2 – Ruimte voor creativiteit in het onderwijs
In gesprek met Miriam Dijksman en Sifra van Amerongen. Miriam reageerde op de Open Call in Smallingerland, terwijl Sifra deelnam aan dit gesprek vanuit haar rol als Cultuurverbinder Educatie bij Keunstwurk. Samen reflecteren ze op hoe onderwijs en creativiteit elkaar kunnen versterken.

Aflevering 3 – Neurodivers? (G)een probleem!
Een open gesprek met Afrida Adema en Jeroen van Dijk. Afrida richtte een online platform op als digitale mienskip op Discord, Jeroen organiseert diverse activiteiten voor neurodiverse mensen in Smallingerland. Ze praten over de betekenis van kunstbeoefening voor mensen op het spectrum en delen waardevolle inzichten.

“Spannend in het begin, maar ik vond het een passende uitdaging. Omdat dit een setting is waarin je jezelf kunt zijn. Het was een leerzame ervaring.” – deelnemer Voorbij de Vierde Wand