In het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek hangen sinds kort twee wel heel bijzondere werken. Als je goed kijkt, is er het landschap van Makkum in te herkennen; de dijk, het water, boerderijen en de kerktoren. Maar toch ook weer niet: op de voorgrond zweeft namelijk een bonte verzameling aan huizen en onder water zijn er doorzichtige koepels te zien waarin mensen en dieren leven en wonen. Het is een blik op de toekomst, Makkum over honderd jaar, voorgesteld door kinderen. De werken zijn gemaakt door groep 5/6 en 7/8 van de Sint Martinus daltonbasisschool in Makkum, in samenwerking met fotografe Maartje Roos. Het is de kers op de taart van een jaar procesgericht werken op de school. Keunstwurk educatie begeleidde, faciliteerde en financierde het project.
De leerkrachten van de Sint Martinus hadden namelijk de wens om het procesgericht werken verder uit te diepen. Icc’er Antje van Schepen vertelt: “We waren er al wel mee bezig maar merkten dat we toch nog vaak op het eindproduct gericht waren. Voor ons als daltonschool speelt de eigen omgeving een grote rol in ons onderwijs. Makkum is een prachtige plaats en heeft bijzonder erfgoed. We wilden deze twee zaken graag met elkaar verbinden en zo zijn we dit Meimakker op school-traject met Keunstwurk aangegaan.” Twee keer per jaar heeft de school een projectweek waarbij er met een speciaal thema gewerkt wordt. Dit keer was dat, heel toepasselijk, water.
Antje (rechts met lichtblauw shirt) bij de feestelijke onthulling
Een uitgelezen kans voor Keunstwurk om aan te haken en met het lerarenteam aan de slag te gaan. Meimakker Willy Bergsma gaf een training procesgericht werken en coachte de leerkrachten vervolgens individueel. “In een aantal weken hebben we het project per klas helemaal uitgerold. Uitgangspunt was vooral hoe de onderzoeksvragen die de kinderen tijdens de oriëntatiefase bedacht en onderzocht hadden, creatief te verwerken en daarbij buiten de gebaande methodes en materialen te gaan.”
Omgevingsonderwijs
Om het omgevingsonderwijs makkelijker vorm te geven, introduceerde Willy het spiekbriefje, een handige tool ontwikkelt door Keunstwurk. De leerkrachten onderzochten hiermee welke onverwachte verbindingen er te leggen zijn met hun eigen ervaringen en interesses, de vragen van de kinderen en de omgeving. “Je kan hiervoor in onze nationale geschiedenis duiken, zoals in veel lesmethodes ook gedaan wordt, maar het is eigenlijk veel logischer om lokale verhalen op te zoeken,” legt Willy uit. “Een kind verdient het om te weten wat het verhaal van zijn omgeving is. Als je weet wat alles om je heen betekent, is het ook gemakkelijker om jezelf daarin een plekje te geven. Dat is een mooi startpunt om later de rest van de wereld te ontdekken.”
De lokale omgeving hebben de kinderen van de Sint Martinus tijdens de projectweek zeker ontdekt! De kleuters gingen naar het strand om te jutten en maakten van hun vondsten ritmes door de vormen opnieuw te maken met sjablonen en stempelinkt. In de onderbouw zijn beeldgedichten en poëzieposters gemaakt over wat er allemaal te zien, ruiken en voelen is op de zeedijk, die ze uiteraard ook bezocht hebben. Inspiratiebron was de dichteres Cynthia Lenige (1755-1780) uit Makkum.
En de bovenbouw bezocht het Fries Scheepvaartmuseum, werkte samen met kunstenares Maartje Roos en bedacht toekomstbeelden van het dorp. Alle kinderen hadden tijdens de projectweken hun eigen onderzoeksboekje; een logboekje waarin ze hun onderzoeksvragen opschreven en bevindingen bijhielden. Antje: “het boekje was echt van hen, je ziet daaraan dat het onderzoeken, de nieuwsgierigheid en het verwerken hier echt van henzelf is.”
Een andere manier van werken
“We waren al wel bekend met de fasen van het procesgericht werken, maar we moesten als leerkrachten nog de omslag maken dat je niet per se naar een eindproduct toewerkt. Zeker met zo’n projectweek wil je de ouders aan het eind graag iets laten zien. Dat dat nu niet hoefde, voelde gek,” vertelt Antje. Een ander belangrijk aandachtspunt was reflectie. Willy: “tijdens de uitvoering heb ik ze geleerd momenten in te lassen waarbij we het werk even neerleggen en met elkaar reflecteren. Dat de kinderen dan kunnen vertellen hoe ze het ervaren, waar ze tegenaan liepen en hoe ze dat op hebben gelost. Dat we het dan niet zozeer hebben over wat leuk en mooi is, maar daar aan voorbij gaan en ontdekken wat het voor ze heeft betekend.”
De kinderen moesten zelf ook wennen. Een andere manier van werken en ook veel van de materialen en technieken die Willy inbracht, waren nieuw voor ze: klei, stencilinkt, 3D bouwen met hout en constructies onder water. “Soms spannend, maar ook heel uitnodigend en leuk. Dus dan ontstaat er snel een sfeer van plezier en ontdekking,” aldus Antje. In de uitvoerende fase was het voor de leerkrachten soms lastig loslaten en het proces te laten ontstaan. “Gewoon even op je handen zitten en kijken naar wat de kinderen aan het doen zijn, kan best een uitdagende opdracht zijn,” vertelt Willy. “Maar als dat lukt, dan kan je enorm plezier hebben in het proces en wat je samen neerzet.” Antje kan dit beamen: “het was ook genieten om kwaliteiten bij de kinderen te zien die je bijvoorbeeld niet direct terugziet in het dagelijkse werk.”
Willy (links) bij de presentatie in het Scheepvaartmuseum
Écht in het museum
Vanuit het Fries Scheepvaartmuseum kwam de vraag of de school een kunstwerk voor hun nieuwe expositie wilde maken. Hierin vertelt het museum verhalen over het verleden, het heden en de toekomst van onder meer Súdwest-Fryslân. Voor een kijkje in de toekomst leek het ze toepasselijk dit beeld door kinderen te laten ontwerpen. In het museum hangt al een werk van Maartje Roos, De zee vrij spel? Kwelder Sneek. Hierin wordt een toekomstbeeld van Friesland geschetst, waarbij de natuur de ruimte krijgt en er samen wordt geleefd met het water. Maartje erbij betrekken, was dan ook een logische stap. En de Sint Martinusschool reageerde enthousiast op de vraag of ze mee wilden doen; het sloot perfect aan bij hun themaweek water!
Onderwijservaring had Maartje nog niet. “Onder het mom van ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk wel dat ik het kan, ben ik hieraan begonnen. Samen met Willy heb ik van tevoren overlegd. Zij wist hoe we dit het beste aan konden pakken en ik wilde de kinderen laten zien hoe ik werk, denk en kijk en ze daarin meenemen,” vertelt Maartje. Van tevoren zijn groep 5/6 en 7/8 met Willy naar het scheepvaartmuseum geweest om het werk van Maartje daar te bekijken. Vervolgens zijn ze met haar aan de slag gegaan.
De onderzoeksvraag die de kinderen meekregen was: hoe ziet Makkum er over honderd jaar uit? Wat staat er nog en wat niet meer, wat te behouden en hoe leven de mensen en dieren dan? Ze kregen daarin alle creatieve ruimte om dit zelf te bedenken en in te vullen. Dat vonden sommige leerlingen nog best lastig. Lennon uit groep 8 vertelt enthousiast: “in het begin vond ik het moeilijk. Dan ga je te veel nadenken. Maar als je er eenmaal aan gewend bent, dan ga je los!” Groep 5/6 bedacht een wereld boven water, waarbij er veelal in zwevende huizen gewoond zal worden. Groep 7/8 koos voor een wereld die zich vooral onder water af zal spelen, met voertuigen zoals de AVHMTB (een combinatie van een auto, vliegtuig, helikopter, motor, trein en boot in één). Maar ook doorzichtige koepels met speciale buizen naar boven zodat mensen en dieren nog wel adem kunnen halen. Ze zijn met Maartje Makkum in geweest om foto’s te maken. Daarna werd er een plan van aanpak gemaakt, geschetst en werden de schetsen omgezet in echt ontwerpen. “Dat was heel erg leuk, maar ook moeilijk,” aldus Lente uit groep 8. “We hebben voor de koepel geëxperimenteerd met een bak onder water. Maar het was lastig om de bak zonder water op de bodem te krijgen. Uiteindelijk is het ons gelukt!”
De schetsen en ontwerpen werden in de opgebouwde studio door Maartje en de kinderen op de foto gezet. “In het proces heb ik geprobeerd creatiever met ze te gaan denken. Ze te leren anders te kijken en volgens mij is dat goed gelukt,” reflecteert Maartje enthousiast. De twee uiteindelijke kunstwerken zijn een combinatie geworden van de elementen die de kinderen zelf bedacht hebben, de gemaakte foto’s en de schetsen. Ze had wel graag meer tijd met de kinderen gehad: “maar je hebt maar een bepaald aantal lessen. Het samenvoegen van alle elementen tot de kunstwerken heb ik alleen gedaan. Ik had ze daar ook graag in meegenomen. Het is bijvoorbeeld erg leuk om te laten zien wat er gebeurt als je ergens een schaduwtje onder zet. Dan wordt het ineens een soort 3D.”
Tijdens de officiële onthulling in het Fries Scheepvaartmuseum, waar alle kinderen en Maartje bij aanwezig zijn, doet directeur Hester Postma een openingswoordje. De kunstwerken worden onderdeel van de vaste expositie. Daar reageren de kinderen uitgelaten op; hun werk in een echt museum! Als de kunstwerken onthuld worden, is dat een feest der herkenning voor ze. “O ja, dat heb ik gemaakt!” wordt er geroepen. “Het is heel anders dan ik bedacht had,” vertelt Lizz uit groep 8, “maar het is heel mooi geworden. Ik ben er heel trots op dat we nu in het museum hangen!”
Kunstenares Maartje Roos met de leerlingen in het Scheepvaartmuseum
Reflecteren
Ook de leerkrachten zijn trots. Op het werk van de kinderen, maar ook op wat ze met elkaar neergezet hebben. “Dit meimakker-project heeft ons echt een stuk verder gebracht. Het vraagt echt van je anders te denken en dat lukt ons als leerkrachten steeds beter,” deelt Antje enthousiast. “We merken dat het procesgericht werken nu als vanzelf gaat. De leergierigheid is gewekt bij de kinderen en ze willen dingen onderzoeken. Wij weten hoe we kinderen hierin kunnen begeleiden of kunnen terugschakelen naar een vorige fase als dat nodig is. Dit jaar hadden we als themaweek Tanzania, één van de collega’s heeft daar een tijd gewerkt. Ze kwam letterlijk met een koffer vol verhalen op school en het loopt gewoon. Je merkt dan toch dat je het wel internaliseert en er al iets mee doet.” Ook Willy is heel tevreden over wat de school heeft bereikt. “Ze hebben het als team heel mooi met elkaar gedaan. En hoewel het wennen was, stonden ze er wel voor open. Dan kan je ook de diepte in. Ik vond het heel leuk om te zien hoe de leerkrachten er zelf ook van genoten. Als ze nog een onderwijsvragen hebben, dan kom ik meteen!”
Het meimakker-project staat voor de Sint Martinusschool niet op zichzelf. “We willen niet dat het een losse week in het jaar wordt waarmee je er dan mee bezig bent, maar dat het bij ons concept past. Als daltonschool sluit het procesgericht werken goed bij onze visie aan. Dat stukje verantwoordelijkheid, samenwerken en reflectie, het verweeft in elkaar. En dat maakt het voor ons als school ook waardevol,” vertelt Antje. Het team wil zich er dan ook aan blijven ontwikkelen. “We willen dit jaar verder met het stukje reflectie. Eén van onze waarden is reflectie. Dus dat wordt het volgende punt, hoe ga je met kinderen goed reflecteren op de verschillende fasen? Zo zoeken we steeds wel weer een stukje om het verder uit te bouwen. Je moet even goed doorkrijgen wat het inhoudt en dan gaat het leven. Wij willen in elk geval niet meer terug!”
Meer weten?
Dit educatietraject heet een Meimakker op school – meer hierover lees je hier.
Alles wat we doen voor het primair onderwijs vind je hier.
Tekst: Anne van Lieshout, Buro Anne schrijft
Fotografie: Lucas Kemper
Wil je ook aan de slag met kunst en cultuur op jouw school?
Neem contact op met de cultuurverbinder in jouw regio!
