Al sinds 2017 staat bij scholengemeenschap SO Fryslân cultuuronderwijs op de agenda. Alle zeven scholen hebben hun eigen opgeleide icc’er en cultuurprogramma, maar er bleek behoefte aan meer structuur en samenhang in het geheel – juist ook omdat de scholen van SO Fryslân zo verspreid liggen over de provincie. In samenwerking met Keunstwurk is het schoolbestuur momenteel bezig om hierin de volgende stappen te zetten. Drie pilotscholen werken aan een vakwerkplan cultuur en zullen dit begin schooljaar 2026-2027 uitvoeren. Het uiteindelijke doel is dat alle scholen van SO Fryslân hun eigen vakwerkplan hebben, het cultuuronderwijs ingebed is en een vaste plaats heeft binnen het nieuwe Strategisch Perspectief.
“Eigenlijk moet cultuuronderwijs net zo gewoon zijn als taal en rekenen,” vindt bestuurder Mirjam Pruiksma. “Daar zijn we nog niet, maar ik merk wel dat cultuuronderwijs de afgelopen jaren veel meer is gaan leven, binnen onze scholen en in de maatschappij. Kunst en cultuur zijn prachtige middelen om je sociaal-emotioneel mee te ontwikkelen en dat geldt zeker voor onze leerlingen, die meer moeite hebben met het cognitieve,” vertelt ze enthousiast. “Er gebeurt al heel veel op onze scholen”, vult Oscar Elsinga, bovenschoolse coördinator Kunst & Cultuur, Sport en Events, aan. “Daar zit ook wel een idee achter, maar het staat niet op papier. We willen het kunst- en cultuuronderwijs minder docentafhankelijk maken en er meer een doorlopende lijn in aanbrengen. Zodat voor iedereen helder wordt wat onze visie op cultuuronderwijs is en hoe we daar samen vorm aan geven.”
Quick facts SO Fryslân
Motto: Spil in speciaal onderwijs.
Sneek, Damwoude, Drachten, Leeuwarden, Franeker, Beetsterzwaag, Heerenveen, Oosterwolde
7 scholen, 11 locaties (SO en VSO)
1358 leerlingen
630 werknemers
De afgelopen jaren is cultuuronderwijs al meer gemeengoed geworden binnen SO Fryslân. In 2017 werd een succesvolle aanvraag bij het Fonds voor Cultuurparticipatie gedaan, waarmee icc’ers werden opgeleid en docenten werden geschoold. Ook hierbij was Keunstwurk betrokken, dat een begeleidingstraject op maat maakte vanwege het speciale karakter van de scholen. Sindsdien vindt er vier keer per jaar een expertoverleg van icc’ers plaats. “Hierdoor is cultuur echt meer op onze agenda’s komen te staan, hoewel het ook schuurt met alle andere zaken die moeten gebeuren in het onderwijs,” legt Mirjam uit. “Dat roept soms weerstand op, maar de meerwaarde van kunst en cultuur binnen ons onderwijs wordt inmiddels door iedereen onderschreven.”
Een concreet vakwerkplan
Vanuit icc’er Adriana van der Wier van VSO Talryk in Drachten kwam in 2023 de vraag of er een vaste lijn in het kunst- en cultuuronderwijs aangebracht kon worden. “Er worden veel mensen van buitenaf ingevlogen en bepaalde kunstlessen zijn heel docentafhankelijk. Als zo iemand dan wegvalt, verdwijnt soms ook het hele programma en dat is zonde. Vanuit ons icc’ers is er behoefte aan een vaste leerlijn en duidelijkheid over het programma zodat we dit ook uit kunnen dragen naar onze collega’s.”
icc-er Adriana van der Wier
Vanuit Keunstwurk haakte daarom cultuurverbinder Sifra van Amerongen aan. “Ik ben aangesloten bij het expertoverleg en met Oscar bij alle scholen op bezoek gegaan. Ik vind het belangrijk dat de icc’ers weten wie ik ben en me weten te vinden. Ik kijk en denk mee, breng inhoudelijke kennis en houd het grotere plaatje voor ogen. Samen met Oscar zijn we uiteindelijk tot een vakwerkplan cultuur gekomen.”
In vier kennissessies wordt het vakwerkplan op de pilotscholen uitgewerkt. De scholen die aan de pilot meedoen, zijn SO/VSO Piet Bakkerschool in Sneek, SO/VSO It Twaluk in Leeuwarden en VSO Talryk in Drachten. Tijdens de sessies wordt gesproken en gespard over de inhoud van het plan en wordt het concept verder uitgedacht en geschreven. Begin schooljaar 2026-2027 worden de plannen dan daadwerkelijk uitgevoerd op de pilotscholen. De ervaringen worden in het expertiseoverleg gedeeld zodat de andere scholen hier volgend jaar ook mee aan de slag kunnen.
Adriana licht toe: “we laten het aanbod aansluiten bij de fasen van de school en haar onderwijs. Fase 1 kan je enigszins vergelijken met de onderbouw op een basisschool, hier willen we meer verkennend werken. Fase 2 is dan de middenbouw, waarin we meer de verdieping in gaan en bij fase 3, wat je kan vergelijken met de bovenbouw, is het idee dat er ook een stukje presenteren van de leerlingen bij komt kijken. Er moet nog veel gebeuren, maar de lijnen staan er!”
Een sandwich
Het had nog wel wat voeten in de aarde voor het tot dit concrete vakwerkplan cultuur kwam. “Op alle scholen lag een uitgebreid cultuurbeleidsplan, maar daar gebeurde uiteindelijk niet zoveel mee,” vertelt Oscar. “Het vakwerkplan bewegen was al wel ingeburgerd en zo kwam ik op het idee dit ook voor cultuur voor te stellen. Dit werd door de schooldirecteuren enthousiast ontvangen en de icc’ers voelden zich hierdoor op hun beurt ook weer gesteund door hun directeuren. Niet elke directeur is even cultuurminded en soms moet je iets kleiner maken om uiteindelijk iets groters neer te kunnen zetten.”
Sifra en Oscar gingen met de kerndoelen en leerlijnen aan de slag. “We hebben hiermee de pilotscholen handvatten gegeven om aan hun plan te schrijven. We hebben er bewust voor gekozen om dit zo concreet mogelijk van onderop te laten ontstaan, want de werkvloer is ook waar het uiteindelijk moet gebeuren,” legt Sifra uit. “En het helpt enorm mee dat Mirjam hier eveneens zoveel tijd en energie in stopt. Ze is ook bij veel sessies aanwezig geweest en draagt het echt uit.
Oscar Elsinga en Sifra van Amerongen
“Ik haak graag aan want we moeten het ook samen doen,” vindt Mirjam. Als ik het van boven benoem en de icc’ers van onder, dan creëren we samen een sandwich en kunnen de directeuren niet meer om ons heen,’ vertelt ze lachend. “Dat is ook echt wat ik andere bovenschoolse directeuren mee wil geven die hiermee aan de slag gaan. Je moet bereid zijn er tijd, geld en energie in te stoppen. Persoonlijk vind ik het gek dat we alleen maar met cultuur aan de slag gaan als we er subsidie voor krijgen. Dat doen we met rekenen en taal toch ook niet? Het is soms een lange adem, maar ik merk echt dat dat nu zijn vruchten begint af te werpen.”
Samen maakt sterker
Over de meerwaarde van de bovenschoolse aanpak zijn alle partijen het eens. “We kunnen zo samen iets neerzetten dat we met elkaar vormgeven en breed dragen. Elke school doet dit uiteindelijk op zijn eigen manier, maar zo is het niet meer afhankelijk van een enkele docent of het wel of niet gebeurt. Het moet net zo gewoon worden als taal en rekenen, dat doe je gewoon,” zegt Adriana vastberaden. “Door de inbedding in het nieuwe strategisch beleidsplan wordt dit ook vanzelfsprekend,” beaamt Sifra. “En hopelijk kan er daarna ook een verdiepingsslag worden gemaakt. Door deskundigheidsbevordering van de eigen leerkrachten en het met andere vakken zoals taal en burgerschap te integreren.”
Mirjam Pruiksma
Mirjam is trots op wat er tot nu toe bereikt is. “Als ik kijk naar tien jaar geleden, toen was er niets op dit gebied. En nu is het ons toch echt gelukt om cultuur een vast onderdeel van de agenda te maken! Door vanuit een cyclisch proces te werken en het een aantal keer per jaar terug te laten komen, hebben we een stevige basis neergezet waarop we nu voort kunnen bouwen. Het is erg fijn om hierbij Keunstwurk als steun te hebben en Sifra die af en toe aan ons jasje trekt om ons hieraan te helpen herinneren.” Ook Oscar is blij met de ontwikkelingen. “Zeker omdat onze scholen zo ver uit elkaar leggen, vind ik het knap hoe we dit met elkaar vormgeven en iedereen zo hard zijn best doet iets blijvends neer te zetten. Daar mogen we met elkaar ook echt trots op zijn!”
Wie is wie:
Mirjam Pruiksma
Voorzitter College van Bestuur SO Fryslân
Oscar Elsinga
Bovenschoolse coördinator Kunst & Cultuur, Sport en Events SO Fryslân
Adriana van der Wier
Interne cultuurcoördinator VSO Talryk, Drachten
Sifra van Amerongen
Cultuurverbinder Keunstwurk
Van koers naar curriculum: de bovenschoolse aanpak
Met de bovenschoolse aanpak werkt Keunstwurk samen met de schoolbesturen aan inbedding van cultuureducatie in het basisonderwijs. We geven ondersteuning en advies waar nodig. Uitgangspunt is de ontwikkeling van het (regionaal) cultureel bewustzijn van kinderen en hen op allerlei manieren in aanraking te brengen met kunst en cultuur. Daarbij is het de bedoeling dat scholen steeds meer eigenaarschap tonen en leidend worden vanuit hun eigen vraagstukken en behoeften. En dat de culturele instellingen die eromheen staan, beter kunnen inspelen op die behoeften.
Meer informatie over de bovenschoolse aanpak vind je hier.
Tekst: Anne van Lieshout (Buro Anne schrijft).
Fotografie: Lucas Kemper.