Hoe kan het leerecosysteem scholen in Friesland helpen om cultuureducatie een vaste plek in het curriculum te geven? Die vraag stond centraal tijdens de Onderwijsconferentie die op 16 oktober plaatsvond in de Harmonie in Leeuwarden.
‘Een goed begin is het halve werk’, om het cliché er maar weer even in te gooien. Al dansend en lachend leerden de deelnemers elkaar kennen en zo werd al op de vroege ochtend een basis gelegd voor een goede dialoog over de toekomst van het cultuuronderwijs in Friesland.
Dat het aan enthousiasme niet ontbrak bij de schoolbestuurders, cultuurcoördinatoren, beleidsmedewerkers en de andere aanwezigen bleek al snel. De bijzondere dansmoves die werden getoond lieten bovendien zien dat het met de fysieke lenigheid van de meesten wel goed zat. Maar of dat ook gold voor hun mentale flexibiliteit? Filosoof Lammert Kamphuis testte het uit.
Door middel van voorbeelden en pakkende quotes nam hij de zaal mee in zijn oproep tot meer perspectivistische lenigheid. Want om de wereld te kunnen begrijpen en jezelf te kunnen verplaatsen in een ander is die flexibiliteit belangrijk, zeker met het oog op de gepolariseerde maatschappij waarin we leven. Er is ons dus alles aan gelegen om de lenigheid van ons brein te trainen en cultuuronderwijs is volgens Kamphuis daarvoor het ideale middel.
De rijke cultuur van leerlingen als basis
Dat belang onderstreepte onderwijskundige Astrid Rass ook tijdens haar presentatie. ‘Ga uit van de rijke cultuur van jullie leerlingen’, gaf ze de bezoekers bovendien mee. Volgens Rass is kunst en cultuur niet enkel iets voor bepaalde lagen uit de samenleving. Alle kinderen komen ermee in aanraking. De vraag is alleen hoe het leerecosysteem die cultuur nog verder kan verdiepen en rijker kan maken.
Een uitdagend vraagstuk voor alle aanwezige scholen, besturen, gemeenten, educatiemakers, culturele instellingen en penvoerders van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit, zoals Keunstwurk en Kunstkade.
Sigrid Wijnja-Vellinga, intern cultuurcoördinator bij De Roerganger in Heerenveen, onderstreept de waarde van een brede samenwerking. Om maatwerk te kunnen leveren aan iedere specifieke school – en op die manier te kunnen voorzien in de verschillende behoeften – is volgens haar het gehele netwerk van belang. ‘Binnen mijn eigen omgeving kijk ik voortdurend naar wat er al aan cultuur is en wat de kinderen daarin aanspreekt. Maar voor iedere school is dat anders, omdat elke school zelf moet ontdekken wat er in de buurt aan cultuur aanwezig is. Het is fijn als een kunstorganisatie daarbij helpt.’
Al met al gaf de ochtend veel stof tot nadenken. Aan input voor de latere werksessies was dan ook geen gebrek. Maar eerst werd er een welverdiende lunch geserveerd, want van al die hersengymnastiek moet een mens natuurlijk even bijkomen.
Kijken door de ogen van het kind
Na het intermezzo was iedereen er weer klaar voor. Verdeeld over vier sessies gingen de participanten aan de slag en werden ze op verschillende manieren uitgedaagd.
Zo moesten de deelnemers aan ‘Cultuuronderwijs in de regio’ zich kwetsbaar opstellen tijdens ‘Stap in de kring’, een variant op ‘Over de streep’. Later kregen ze de ruimte om te brainstormen over vragen als ‘Aan welke knoppen kun jijzelf draaien om beweging te creëren in het leerecosysteem?’ en ‘Stel dat er geen beperkingen waren; hoe zou een ideale regionale samenwerking rondom cultuuronderwijs er dan uitzien?’
Tom Dijkstra, hoofd kunsteducatie bij Cultuur Kwartier Sneek (CKS): ‘De sessie heeft me doen inzien hoe belangrijk het is om te kijken naar wat er in de omgeving allemaal al is en hoe je dat kunt relateren naar het perspectief van kinderen. Je moet daarbij proberen om ook een beetje door hun ogen te kijken in plaats van je eigen visie aan ze op te dringen.’
Perspectivistische lenigheid is volgens hem daarvoor van belang. ‘Het is iets dat je als vakidioot snel vergeet, terwijl het erom gaat dat we iedereen helpen zichzelf te ontplooien, over het eigen bestaan na te denken en, breder gezien, een iets leuker leven te hebben.’
Kim Oosterhof, werkzaam bij Ateliers Majeur, deed mee aan de werksessie ‘Nieuwe kerndoelen kunst, cultuur & Frysk’. Deelnemers aan die workshop kregen een oud Fries voorwerp in handen en moesten het verhaal daarachter bedenken.
‘We ha gewoan lekker díén,’ vertelt ze enthousiast. ‘Ik vond het erg interessant om al spelenderwijs te ontdekken dat het eigenlijk heel makkelijk is om alle kerndoelen te verwerken.’
Het is een realisatie die ze meeneemt in haar rol als coördinator cultuuronderwijs. ‘Ik wil scholen laten inzien dat het eigenlijk vrij makkelijk is om binnen kunstprojecten de beoogde doelen te behalen. En dat die met elkaar te verbinden zijn vanuit cultuur en het Fries.’
Educatie ter verrijking van de al bestaande cultuur
Volgens Oosterhof zitten veel cultuurelementen reeds verstopt in ideeën die kinderen al hebben – een visie die naadloos aansluit bij wat Rass eerder benadrukte in haar presentatie. Cultuur is overal om ons heen; het is de crux om daar via educatie op een goede manier bij aan te sluiten en er nog meer uit te halen.
‘Door de perspectivistische lenigheid kan ik me nu wel beter verplaatsen in andermans werkveld en andermans werkelijkheid’, vertelt Jelle Gietema, beleidsadviseur cultuur in de gemeente Súdwest-Fryslân. Hij was een van de deelnemers aan de werksessie ‘Bovenschoolse aanpak’. ‘Ik heb meer begrip gekregen voor alle verschillen tussen scholen, instellingen, besturen – oftewel alle lagen die samen iets voor elkaar zouden moeten kunnen krijgen.’
Gietema zou graag zien dat er een bovenschoolse basisafspraak wordt gemaakt. ‘Eentje die je vervolgens kunt finetunen op de visie en wensen van iedere individuele school.’
Een mooi streven, en eveneens een goed voorbeeld dat laat zien hoe waardevol het is dat alle partijen uit het leerecosysteem met elkaar in gesprek blijven.
Sarah Dolstra, adviseur bij Keunstwurk: ‘Vandaag hebben we samen gekeken naar de kansen die er liggen. Het is mooi om te zien hoe enthousiast iedereen is en hoe perspectivistische lenigheid ons kan helpen bij het toewerken naar het gemeenschappelijke doel: cultuureducatie een vaste plek geven op Friese scholen.’
EXTRA
- Aanvullend op de werksessies:
Hoe Keunstwurk werkt aan de bovenschoolse aanpak vind je hier.
Meer over de kerndoelen kunst en cultuur en Fryske taal en kultuer vind je hier.
Meer over burgerschap voor VO en MBO bij Kunstkade vind je hier.
Een interview met Maartje Reitsma over burgerschap vind je hier. - Jeroen Steehouwer maakte een tekening van de dag:
De Onderwijsconferentie werd georganiseerd door Keunstwurk en Kunstkade, beide penvoerder van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit in Fryslân.
Meer weten?
